Epoka starożytności – powtórzenie najważniejszych wiadomości, pod kątem matury

1.      Ramy chronologiczne i nazwy epoki

- ok.3,5 tys. lat p.n.e. – 476 n.e. - starożytność

- ok. VIII w. p.n.e. – 476 n.e. -  starożytność klasyczna, starożytność grecko-rzymska, antyk

Kultura antyku wraz z Biblią stanowią fundament kultury europejskiej.

2.      Filozofia antyczna: umiłowanie mądrości, poszukiwanie prawdy o rzeczywistości i człowieku:

- Sokrates (To wiem, że nic nie wiem), Arystoteles, Platon (platoniczny, np. miłość)

- szkoły filozoficzne: stoicy (stoicki), epikurejczycy, sceptycy (sceptyczny), cynicy (cyniczny)

3.      Sztuka starożytności (klasyczna):

- klasycyzm jako ideał piękna w literaturze i sztuce (klasyczny – doskonały, wzorcowy, tradycyjny):

- literatura – zasady: mimetyzmu (mimesis), stosowności stylu i formy (decorum), harmonii, uporządkowania, trzech jedności

- sztuka – zasady: harmonii, ładu, uporządkowania, doskonałości proporcji

- Grecja: świątynie (porządek dorycki, joński, koryncki), amfiteatry, rzeźba, malarstwo czarno- i czerwonofigurowe

- Rzym: budowle użyteczności publicznej (mosty, akwedukty, hale targowe, drogi i ulice), sakralne, rzeźba, malarstwo (freski, mozaiki)

4.      Narodziny i rozwój teatru:

- uroczystości ku czci boga urodzaju i wina – Dionizosa chór, przewodnik, dytyramby

- aktorzy

- gatunki dramatyczne: dramat satyrowy, komedia, tragedia i jej cechy (fatum, bohater tragiczny, konflikt tragiczny, ironia tragiczna, katharsis)

5.      Wybitni twórcy literatury i ich dzieła

        GRECJA:

- Homer, Iliada, Odyseja

- Tyrteusz, poezja tzw. tyrtejska

- Ezop, bajki (język ezopowy)                                    

- Sofokles (Antygona, Król Edyp)

   RZYM: 

- Cyceron, retor (retoryka, retoryczny), orator (mówca)

- Wergiliusz, Eneida                                                                        

- Horacy, pieśni, ody (Exegi monumentum)
6.      Wzorce osobowe epoki:

- heros (nieustraszony, honorowy, doskonały w sztuce rycerskiej, charyzmatyczny) – Achilles, Hektor

- buntownik (wytrwały, skłonny do buntu, nawet wobec bogów, w imię wyższych racji, zdolny do poświęcenia siebie w imię wyznawanych przekonań) - Prometeusz

- homo viator (tułacz, podróżnik) – odbywający długą, niebezpieczną podróż do jakiegoś celu, odważny, wychodzący cało z opresji - Odyseusz

- bohater tragiczny – szlachetna z natury jednostka, postawiona wobec konfliktu tragicznego, w wyniku fatum skazana na klęskę, nieświadomie przyspieszaną (ironia tragiczna) - Antygona, Edyp

7.   Ważniejsze teksty literackie

a)      Mitologia

- pojęcia: mitu, toposu, alegorii; funkcje i rodzaje mitów;

- wybrane mity: O powstaniu świata; O stworzeniu człowieka i Prometeuszu; O Dedalu i Ikarze; O Heraklesie

- frazeologizmy pochodzące z mitologii (mitologizmy):chaotyczny, pięta Achillesa, syzyfowa praca, stajnia Augiasza, jabłko niezgody, Ikarowe loty, koń trojański, puszka Pandory, prometeizm.

b)      Homer, Iliada

- pojęcia: epos (obszerny epicki utwór wierszowany o bohaterskich czynach niepospolitych postaci, na tle przełomowych wydarzeń, napisany wyszukanym językiem, w uroczystym stylu, zapoczątkowany inwokacją)

- tematyka: przyczyny, przebieg i finał wojny trojańskiej

- bohaterowie: Achilles, Hektor, Parys, Priam, Patroklos, bogowie greccy

- ważniejsze problemy: zależność człowieka i jego losu od siły wyższej; ideał rycerza, herosa

c)       Sofokles, Król Edyp

- pojęcia: tragedia antyczna (zasada trzech jedności, chór i jego rola, prolog, parodos, epeisodiony, stasimony, exodos; fatum, konflikt tragiczny, wina tragiczna, ironia tragiczna)

- tematyka: tragiczne dzieje Edypa, ojcobójcy, kazirodcy, człowieka uciekającego przed swym przeznaczeniem

- bohaterowie: Lajos, Jokasta, Edyp, Antygona, Ismena, Polinejkes, Eteokles, Kreon, Tyrezjasz, Polybos, Meropa

- ważniejsze problemy, do wykorzystania w wypowiedziach dotyczących : zależności człowieka i jego losu od siły wyższej, przeznaczenia, postaci władcy zbrodniarza, problemu winy i kary, katharsis

d)     Biblia

- znaczenie: święta księga żydów i chrześcijan; jeden z fundamentów kultury europejskiej (zbiornica inspiracji, motywów, wzorców); źródło zasad moralnych; wybitne dzieło literackie (bogactwo gatunków literackich, symboli, alegorii)

- budowa: Stary Testament (XII w. p.n.e. – I w. p.n.e.), Nowy Testament (I w. n.e.)

- języki: ST: hebrajski, aramejski, grecki; NT: grecki, aramejski

- ważniejsze księgi biblijne i ich tematyka: ST - Księga Rodzaju (stworzenie świata, pierwsi ludzie i ich wygnanie z raju, potop i arka Noego, wieża Babel, i.in.), Księga Wyjścia (życie Mojżesza, wędrówka Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej, przymierze Mojżesza z Bogiem, i. in.) Księga Hioba, Księga Psalmów (pochwalne, dziękczynne, błagalne, mądrościowe, i. in.), Pieśń nad Pieśniami, Ewangelie (św. Mateusza, Marka, Łukasza, Jana), Przypowieści (o synu marnotrawnym, O miłosiernym samarytaninie, i in.), Dzieje Apostolskie, Listy, Apokalipsa św. Jana

- motywy biblijne, często obecne w innych tekstach kultury: raj, cierpienie, grzech, wędrówka, miłość bliźniego, apokalipsa

- ważniejsze postaci biblijne: Adam i Ewa, Noe, Hiob, Mojżesz, Salomon, Jezus, Maryja, Herod, Judasz

- styl biblijny: podniosły, uroczysty ton, krótkie zdania rozpoczynane przez spójniki (a, i, albowiem), szyk przestawny przydawki, liczne powtórzenia, apostrofy, tryb rozkazujący, alegoryzm (przypowieści), liczne symbole, sentencje, aforyzmy

- frazeologizmy pochodzące z Biblii (biblizmy): zakazany owoc, salomonowy wyrok, hiobowe wieści, plagi egipskie, pocałunek Judasza, kainowe znamię, droga krzyżowa, ziemia obiecana

- ważniejsze problemy, do wykorzystania w wypowiedziach dotyczących: człowieka i jego miejsca w świecie, ludzkiego doświadczania (miłości, cierpienia, itp.), wzorów postaw i zagadnień moralnych, wizji końca świata.