Symbolika w "Weselu"

   Zgodnie z ideą rewolucji w teatrze przełomu XIX/XX w., wielu dramaturgów rezygnuje z odtwarzania na scenie realnej rzeczywistości, by skłaniać widza do poznawania rzeczywistości metafizycznej i zagadek bytu. Ich celem jest często przemawianie do ludzkiej wrażliwości i jej pogłębianie. Fabuła złożona z tradycyjnego ciągu zdarzeń staje się mniej istotna od tzw. „akcji wewnętrznej”, toczącej się w psychice bohaterów – a jej przedstawieniu najlepiej służy język symbolizmu. W Weselu, jako dramacie symbolicznym, pojawią się nie tylko postaci symboliczne, ale też szereg rekwizytów i sceny o takim charakterze. Ponieważ wiele z nich ma ważny związek z polską mitologią narodową, ich odczytanie nie nastręcza zwykle większych trudności interpretacyjnych. Warto zauważyć, że już sam tytuł dramatu można traktować przenośnie: Wesele jako narodowe Gody, podczas których mogłoby dojść do trwałego połączenia, związku, integracji polskiego społeczeństwa.

     

     Wybrane postaci i osoby dramatu:

     Pojawienie się osób dramatu zapowie Chochoł: krzak róży w słomianym okryciu – symbol życia, ale w stanie uśpienia, martwoty. Chochoł może symbolizować dekadencką niemoc i letarg polskiego społeczeństwa. Jednakże wiosną zostanie zdjęte słomiane okrycie z różanego krzaku – być może więc Chochoł zapowiada przyszłe odrodzenie się Polski. Z drugiej strony, pod koniec dramatu Chochoł będzie strażnikiem marazmu weselników, ich uśpienia w tanecznym kręgu, które można traktować jako metaforę zamkniętego koła bierności i niezdolności do wyzwoleńczego czynu.

Kolejny gość z pozazmysłowej rzeczywistości to Widmo, które przypomina nie tylko miłość romantyczną, przekraczającą próg śmierci, ale też tradycję prowadzenia rozmów z duchami na temat żywotnych problemów narodowych i egzystencjalnych.

Następne zjawy pojawiają się w kolejności, którą można uznać za symboliczne odzwierciedlenie określonych etapów polskiej historii. Stańczyk i Rycerz nawiązują do złotych kart w narodowych dziejach, zaś Hetman i Upiór przypominają historię rozkładu i upadku Rzeczypospolitej. Stańczyk symbolizujący mądrość polityczną i troskę o dobro ojczyzny, jednocześnie obnaża słabość Dziennikarza, przejawiającego bierność i bezradność charakterystyczną dla opiniotwórczych kręgów polskiej inteligencji. Rycerz to uosobienie odwagi, aktywnego patriotyzmu, honoru, niezłomności i niezawodności, absolutne przeciwieństwo znużonego i zmanierowanego Poety, dekadenta, jakim był w tym czasie niejeden literat. Hetman symbolizuje hańbę i zdradę narodową, i chce uświadomić Panu Młodemu, że jego szlacheccy przodkowie nie byliby zadowoleni ze zdrady własnego środowiska poprzez ożenek z chamską dziewką. Upiór, kojarzony z postacią Jakuba Szeli, symbolizuje z kolei stałą obecność podziałów i wzajemnych urazów w stosunkach szlachecko- czy inteligencko-chłopskich. Wernyhora uosabia marzenia Polaków o potężnej odrodzonej Polsce, Gospodarz postawę skłonności do marzeń, ale niezdolności do rzeczywistego działania, a Jasiek przywiązanie do błahostek, brak świadomości i niedojrzałość, próżność.

     

     Przedmioty znaczące:

  Tradycyjna scenografia teatralna ustąpi w Weselu miejsca istotnym rekwizytom o wymowie symbolicznej, skłaniającym do refleksji, wywołującym odpowiedni nastrój (tajemnicy, z pogranicza jawy i snu). Takie znaczenie ma już sama chata bronowicka: ponieważ skupili się w niej przedstawiciele wszystkich najważniejszych ówcześnie środowisk, można ją uznać za symbol Polski. Kaduceusz pozostawiony przez Stańczyka Dziennikarzowi mógłby symbolizować przywództwo polityczne, ale słowa trefnisia sugerują, że będzie służył do usypiania i dezorientowania narodu i tym samym zniechęcania go do walki narodowo-wyzwoleńczej. Złoty róg – symbolizuje głos jednoczący Polaków i budzący w nich ducha narodowego, wolę walki. Można go również interpretować jednocześnie jako znak rozpoczynającego się powstania i znak jego klęski, ponieważ został zgubiony. Złota podkowa to symbol szczęścia i nawiązanie do dawnych obyczajów szlacheckich (niedbałe podkuwanie koni złotymi podkowami dla ich celowego zgubienia). Ukryta w skrzyni może oznaczać uwięzienie szczęścia lub zachowanie go na inny czas. Lira Wernyhory jest nieodłącznym atrybutem wieszcza, proroka, instrumentem niezbędnym w przypominaniu przeszłości i przepowiadaniu przyszłości. Kosa racławicka symbolizuje odwagę i patriotyzm chłopów, postawiona na sztorc, oznacza ich gotowość do walki. Czapka z pawimi piórami – jest znakiem przywiązania do wartości materialnych, marzeń o bogactwie, a także próżności i niezdolności do głębszej refleksji. Sznur to symbol niewoli, spętania. Pozostał po zgubionym złotym rogu – jak niewola, po zaprzepaszczeniu szansy wyzwolenia narodowego. Skrzypce Chochoła oznaczają instrument skutecznego usypiania, hipnozy.

    Ważniejsze sceny o wymowie symbolicznej:

    Scena zasłuchania uczestników oczekujących nadejścia Wernyhory z Archaniołem symbolizuje bezczynne oczekiwanie na cud, na mitycznego zbawcę ojczyzny (mit wyrosły z romantycznej wiary w cudowne ocalenie narodu polskiego). Ważnym elementem Wesela jest taniec – ten, którego odgłosy dobiegają z izby weselnej: żywiołowy, spontaniczny, czasem chaotyczny, oznacza realizację potrzeby beztroski, oderwania się od codziennej rzeczywistości. Zupełnie inne znaczenie ma polski „tan”, chocholi taniec, wieńczący wydarzenia dramatu. Towarzyszy mu cisza, uporządkowanie, a jego celem jest hipnotyczne krążenie. Symbolizuje on stan narodu polskiego, pogrążonego w uśpieniu, marazmie, w beznadziei niewoli i braku inicjatywy niepodległościowej. Taniec w błędnym kole oznacza przy tym niemożność wyrwania się z tego stanu, bezwolne poddanie mu się, uwikłanie. Znaczącą wymowę ma też muzyka Chochoła: jest ona cicha a skoczna, swoja a pociągająca serce i duszę usypiająca, leniwa, w omdleniu, a jak źródło krwi żywa, taktem w pulsach nierówna, krwawiąca jak rana świeża: melodyjny dźwięk z polskiej gleby bólem i rozkoszą wykołysany - symbolizuje polską duszę i jednocześnie sprzeczności tkwiące w narodowym charakterze Polaków. Do ważnych należy także scena z postawionymi kosami. Jej symboliczną wymowę można łączyć z wykazaną pod Racławicami dzielnością tej grupy społecznej i jej patriotyzmem, ale też stanowi ona nawiązanie do rabacji galicyjskiej i krwawego odwetu chłopów na szlachcie za wielowiekową niedolę. Odebranie przez Jaśka kos chłopom pogrążonym w letargu symbolizuje ich rozbrojenie i włączenie do jednego szeregu z inteligencją – bezradną, nieudolną, uśpioną.

Wszystkie teksty na tej stronie są mego autorstwa.

Nie zezwalam na ich kopiowanie i publikowanie bez mojej zgody.