"Wesele" jako dramat o mitach narodowych

Mit społeczny to krążąca w obiegu społecznym informacja o określonej treści, dotycząca jakiejś osoby/osób lub istotnego wydarzenia (istotnych wydarzeń), trudna do udokumentowania, zbadania, potwierdzenia przez naukę. Często jest to zbiorowe wyobrażenie kogoś lub czegoś, nie znajdujące potwierdzenia w rzeczywistości. W tej kategorii mieszczą się, m.in., mity narodowe.

Polskie mity narodowe przełomu XIX/XX wieku i ich kompromitacja w dramacie Wyspiańskiego:

a)      wieś jako kraina arkadyjska, czyli mit o szczęśliwości i sielankowości życia na wsi polskiej (powstały w literaturze renesansu, kontynuowany w oświeceniu, romantyzmie). Demaskują go rozmowy gości weselnych, pokazujące, jak mało wiedzą oni o znojnej pracy mieszkańców wsi, o ich problemach – materialnych, sąsiedzkich.

Dziennikarz:

Ale tu wieś spokojna. —

Niech na całym świecie wojna,

byle polska wieś zaciszna,

byle polska wieś spokojna (w rozmowie z Czepcem)

b)     mit piastowskiej godności i powagi chłopa, który uświęca wszystko, co robi. Szczególnie pielęgnowany przez poetów, artystów chłopomanów (Gospodarz), a zdemaskowany poprzez postać Czepca i jego zachowanie podczas weselnej biesiady.

Gospodarz:

A bo chłop i ma coś z Piasta,

coś z tych królów Piastów — wiele!

— Już lat dziesięć pośród siedzę,

sąsiadujemy o miedzę.

Kiedy sieje, orze, miele,

taka godność, takie wzięcie;

co czyni, to czyni święcie;

godność, rozwaga, pojęcie.

A jak modli się w kościele,

taka godność, to przejęcie;

bardzo wiele, wiele z Piasta;

chłop potęgą jest i basta. (w rozmowie z Poetą)

         Czepiec:

Ino sie napatrzcie pięści,

niech no ino kaj–gdzie świsnę,

to słychać, jak w ziobrach chrzęści. (Czepiec do Ojca i Gospodarza)

*

Tego Zyda,

było, jak go huknę w pysk —

juzem myśloł, że sie stocył,

on sie tylko krwiom zamrocył,

a nie upod, bo był ścisk.

A to było przy wyborze,

w sali w tym sokolskim dworze,

po co sie bestyjo darła,

a to tak z całygo garła; (Czepiec do Ojca i Gospodarza)

*

Ty psie ścirwo,

konic twój? Łżesz! Z nas się żywią,

ssają naszą krew — grosz łudzą,

nasze szyćko świństwem brudzą (Czepiec do Żyda)

c)      mit chłopa spod Racławic, który „żywi i broni” (zdemaskowany poprzez wspomnienia 1846 r. i postać Czepca, gotowego iść „na panów” z kosami).

Żyd:

Patrz dobrodzij, co się dzieje,

przy stołach się chłopy biją!

Czepiec Maćka gruchnoł w łeb. (Żyd do Księdza)

*

Pan Młody:

Jak się kłócą, jak się łają!

Gospodarz:

Ha! temperamenta grają!

Temperament gra, zwycięża:

tylko im przystawić oręża,

zapalni jak sucha słoma;

tylko im zabłysnąć nożem,

a zapomną o imieniu Bożem —

taki rok czterdziesty szósty —

przecież to chłop polski także.

Pan Młody:

A jakże to okropne, jakże…

Gospodarz:

Do dziś chwalą sobie te zapusty.

Pan Młody:

Znam to tylko z opowiadań,

ale strzegę się tych badań,

bo mi trują myśl o polskiej wsi:

to byli jacyś psi,

co wody oddechem zatruli,

a krew im przyrosła do koszuli.

Patrzę się na chłopów dziś…

Gospodarz:

To, co było, może przyjś —

Pan Młody:

Myśmy wszystko zapomnieli;

mego dziadka piłą rżnęli…

Myśmy wszystko zapomnieli.

Gospodarz:

Mego ojca gdzieś zadźgali,

gdzieś zatłukli, spopychali:

kijakami, motykami

krwawiącego przez lód gnali…

Myśmy wszystko zapomnieli.

*

          Czepiec:

Panowie, jakeście som,

jeźli nie pójdziecie z nami,

to my na was — i z kosami! (Czepiec do Gospodarza)

d)     mit Polski odrodzonej, potężnej, „od morza do morza”, reprezentowany przez postać Wernyhory i jego przepowiednie dla Rzeczypospolitej (zdemaskowany poprzez opis niedołęstwa i niedojrzałości uczestników narodowych Godów – tytuł dramatu, Wesele, można rozumieć przenośnie jako próbę integracji szlachty, inteligencji i chłopstwa)

Wernyhora:

Leć kto pierwszy do Warszawy

z chorągwią i hufcem sprawy,

z ryngrafem Bogarodzicy;

kto zwoła sejmowe stany,

kto na sejmie się pojawi

Sam w stolicy — ten nas zbawi!

*

Gospodarz:

Od tej pory

żyć zaczniemy — coś wielkiego! (do Gospodyni)

*

Z daleka jechał, miał blisko;

goniec, zwiastun, Wernyhora!

Tam! już jakaś wielka Zgoda.

Z daleka jechał, miał blisko —

koniec i początek Sprawy.

Kazał. — Słowo. Słuchać muszę,

zaprzysiągłem się na duszę.

Jego siła mnie urzekła:

Duch narodu! (do Gospodyni)

*

Gospodarz:

Nas czekają? — Was czekają?

Zaraz — coś to — coś tu było,

co już o tym mnie mówiło —

lecz kto, jaki…

           Czepiec:

Ktoś tu był,

co przejechał duże światy,

ponoś kajsi z Ukrainy;

przywiózł hasło cy papiry,

rozesłać kazał wiciny —

a są tu za progiem ludzie,

mogą świadczyć, jak z północka

słyszeli brząkanie liry.

Gospodarz:

Czekaj, czekaj, coś mi świta:

ktoś był u mnie, mówisz kum

taki w głowie słyszę szum —

nie pamiętam, myśl ukryta

nie może się dobyć z głębi — —

coraz innych myśli tłum…

*

Chochoł:

Miałeś, chamie, złoty róg,

miałeś, chamie, czapkę z piór:

czapkę wicher niesie,

róg huka po lesie,

ostał ci sie ino sznur,

ostał ci sie ino sznur

*

          Jasiek:

Nic nie słysom, nic nie słysom,

ino granie, ino granie,

jakieś ich chyciło spanie…?!

e)      mit solidaryzmu narodowego (skompromitowany poprzez opis niezdecydowania szlachty bojącej się uzbrojonych chłopów, a także opis niedojrzałości chłopów i fiasko powstańczych zamiarów) – znajdą tu zastosowanie cytaty przywołane wyżej.

Wszystkie teksty na tej stronie są mego autorstwa.

Nie zezwalam na ich kopiowanie i publikowanie bez mojej zgody.