Język polski i jego odmiany

Język polski różny jest od np. czeskiego, angielskiego, chińskiego, ponieważ stanowi odrębny język narodowy. Jako taki nie jest systemem jednolitym, gdyż wyodrębnia się w nim wiele odmian, współtworzących polszczyznę. Różnice między odmianami nie stanowią większej przeszkody w porozumiewaniu się, gdyż łączą je wspólne słownictwo i system gramatyczny. Przyczyny istnienia odmian języka mają źródło w historii, a także we współczesnej tendencji różnych środowisk do tworzenia własnych odmian języka. Obecnie każdy z użytkowników języka polskiego posługuje się zwykle kilkoma jego odmianami.

W języku ogólnym (stosowanym szczególnie w instytucjach, urzędach, środkach masowego przekazu), którym posługują się wszyscy Polacy, wyróżnia się dwa warianty: oficjalny (staranny, precyzyjny, zgodny z normami poprawnościowymi, zawierający urozmaiconą składnię, przemyślane słownictwo, używany we wszelkich sytuacjach oficjalnych oraz sformalizowanych, zarówno w wersji pisanej, jak mówionej) i nieoficjalny (mniej staranny i poprawny, o swobodnej składni, zdaniach pojedynczych, pełen skrótów, potocyzmów, wyrazów modnych i ekspresywizmów, używany w codziennej nieoficjalnej komunikacji, częściej w wersji mówionej, uzupełnianej środkami przekazu pozawerbalnego). Język ogólny jest najbardziej uniwersalnym narzędziem porozumiewania się, służy bowiem zaspokajaniu najróżnorodniejszych potrzeb komunikacyjnych. Jest językiem państwowym, językiem piśmiennictwa, często językiem warstw wykształconych.

Do odmian terytorialnych zaliczamy gwary, czyli sposób mówienia ludności zamieszkałej na wsi oraz dialekty, czyli grupy gwar o tych samych cechach (w Polsce 4: małopolski, mazowiecki, śląski, wielkopolski). Jedną z cech różnicujących poszczególne dialekty jest występowanie lub brak mazurzenia (wymowa sz, ż, cz, dż jako s, z, c, dz). Gwar jest znacznie więcej niż dialektów, a różnią je zwykle dwa elementy: wymowa i słownictwo.

Różnice terytorialne obserwuje się również w odniesieniu do ośrodków miejskich. Gdy  dotyczą one sposobu mówienia wszystkich grup mieszkańców danego ośrodka, mówimy o regionalizmach (np. kartofle/ziemniaki/pyry; iść na dwór/iść na pole; giry/halopy/nogi), natomiast gdy mamy do czynienia z różnicami językowymi, dotyczącymi mowy niewykształconych grup mieszkańców miast, mówimy o gwarach miejskich (np. gięś, zamiast: gęś; lypa, zamiast lipa).

W języku polskim wyróżnia się też jego odmiany środowiskowe i zawodowe. Pierwszą z nich tworzą grupy społeczne, np. młodzież, studenci, więźniowie (gwary środowiskowe, żargony, slangi). Od języka ogólnego różnią gwary środowiskowe głównie leksyka (słownictwo) i frazeologia (związki wyrazowe), często nacechowane emocjonalnie. Drugą z odmian tworzą grupy zawodowe (np. lekarze, prawnicy, informatycy). Charakterystyczne dla niej są profesjonalizmy (leksyka specjalistyczna), ale też słowa i związki wyrazowe używane potocznie w pracy (np. rzeźbiarze - chirurdzy, budziki – typ lekarstwa, depesza z Damaszku – EKG; w codziennym języku medyków).