"Chłopi" jako powieść młodopolska

Kilka słów o poetyce Chłopów...

Jacek Malczewski Portret Władysława Reymonta

Powieść realistyczna, która wiodła prym w epoce pozytywizmu, w dobie Młodej Polski nabrała zupełnie innego charakteru. Dokonały się w niej zmiany widoczne przede wszystkim w obrębie narracji i kompozycji, tworzonej przy użyciu różnych konwencji artystycznych. Można to prześledzić na przykładzie Chłopów.

  W powieści młodopolskiej narrator wszechwiedzący i bezstronny usuwa się nieco w cień, zaś głos zabiera często narrator subiektywny, zwykle uczestnik wydarzeń. Reymont powierzył narrację w Chłopach aż trzem opowiadającym:

-  pierwszy z nich to realistyczny obserwator, być może wykształcony chłop. Zabiera głos najrzadziej, jest rzeczowy, zdystansowany, obiektywny. Używa języka ogólnego.

- kolejny to tzw. wiejski gaduła, należący do lipeckiej gromady. Wypowiada się najczęściej, szeroko i dokładnie opowiada o życiu mieszkańców (ich pracy, zajęciach, odpoczynku, wzajemnych relacjach, spotkaniach). Relacjonuje również dialogi. Ten narrator posługuje się mową stylizowaną na gwarę chłopską. Jest zaangażowany w swoje opowieści, przeżywa je.

- trzecim z opowiadających jest stylizator młodopolski: ujawnia się on w opisach przyrody, przeżyć i uczuć bohaterów. Posługuje się językiem literackim, w jego wypowiedzi rzadko pojawiają się elementy gwarowe. Styl, którego używa, jest oryginalny, często liryczny. Pobrzmiewają w nim elementy charakterystyczne dla poezji młodopolskiej – naturalizmu, symbolizmu, ekspresjonizmu, impresjonizmu, dekadentyzmu. Obrazuje w sposób barwny, plastyczny.

  Kompozycja Chłopów z kolei ma cechy utworu wielowarstwowego i wielogatunkowego (synkretyzm). Wielość wątków, motywów, bogactwo epizodów złożył Reymont w jedną całość harmonijnie łącząc przy tym elementy realizmu, naturalizmu, impresjonizmu, ekspresjonizmu, symbolizmu. Ponadto są w Chłopach nie tylko rysy powieści socjologicznej, psychologicznej – Reymont nadał utworowi również cechy epopei.   

 Realizm

Źródło

w Chłopiach dotyczy panoramicznego obrazu życia wiejskiej gromady, z jej społecznym rozwarstwieniem, konfliktami (ekonomicznymi, społecznymi, etycznymi), pracą, wypoczynkiem, codziennością i odświętnością. Nierzadko realizm przechodzi w naturalizm: naturalistyczną jest koncepcja podporządkowująca życie bohaterów rytmowi natury, kolistej przemienności pór roku, w której wyraźnie wyeksponowana jest zależność człowieka od przyrody. Bohaterowie w swym postępowaniu często kierują się biologicznymi popędami i instynktami, zwłaszcza gdy walczą o byt, o przeżycie, pozycję w gromadzie, lub w sferze relacji intymnych. W takich przypadkach Reymont chętnie stosuje naturalistyczny sposób obrazowania – mamy wówczas do czynienia z drastycznością opisu, ze scenami nierzadko odrażającymi, brutalizmem językowym bohaterów, dominacją biologizmu w osobowości postaci, czego przykładem jest Jagna, zdeterminowana przez czysto fizjologiczny aspekt. 

 

   Chłopi odzwierciedlają również inne prądy artystyczne epoki: impresjonizm, symbolizm. Pierwszy z kierunków jest obecny w warstwie opisowej, szczególnie w zsubiektywizowanych obrazach przyrody, zachwycających plastycznością, paletą barw, utrwalaniem ulotności nastroju i psychizacją krajobrazu - nadaniem mu cech ludzkich przeżyć, odczuć, stanów. Ślady symbolizmu natomiast można odnaleźć w scenach nielicznych, ale silnie nacechowanych emocjonalnie, jak śmierć Boryny, kojarzona z mitem Siewcy. 

  Powieść Reymonta nazywana jest również chłopską epopeją, mimo że pozbawiona jest klasycznych cech tego gatunku. Jednakże zawiera ona obraz życia całej społeczności wsi, z ogromnym bogactwem elementów świata przedstawionego. Na tym tle toczą się losy głównych bohaterów i rozgrywają wydarzenia przełomowe dla całej społeczności, czyli przemiany historyczno-społeczne, jakim podlega wieś oraz jej konflikt z dworem. Do epopei zbliżają również Chłopów liczne zabiegi mitologizujące, co nadaje bohaterom i ich dziejom waloru trwałości. Mitologizacja dotyczy takich sfer jak tradycja (obyczaje i obrzędy), natura (rytm życia), praca (świętość przywiązująca do ziemi ojczystej), społeczność (zhierarchizowana, ale też zintegrowana). Zabiegi mitologizujące dotyczą zarówno obrazowania w niektórych scenach (np. bitwa chłopów o las, przypominająca sceny batalistyczne ze starożytnych eposów), jak i konstruowania postaci, wskutek czego funkcjonują one w powszechnej świadomości jako pierwotne wzorce ludzkich zachowań: cierpienia, miłości, zazdrości, przywiązania do ojczystej ziemi, itp.

  

 Jedną z charakterystycznych cech powieści młodopolskiej jest dążenie do oddania autentyzmu języka, którym posługują się bohaterowie z określonych środowisk. W Chłopach jest to przede wszystkim język stylizowany na gwarę chłopską. Wyrażenia gwarowe stanowią ok. 40% całego języka powieści. Tworząc go Reymont posługiwał się gwarą z okolic Łowicza i Skierniewic, choć korzystał również z lokalnych odmian języka z okolic Poznania, Śląska. W zastosowanej przez niego stylizacji gwarowej wyodrębnia się następujące płaszczyzny:

- fonetyczną – zwiesna, chliw, chto, przeciech, wypoczena, itp.

- fleksyjną – rzucalim, kopta, oddajem, kawalery chciały, itp.

- leksykalna – bezrok, rychtyk, latoś, bałykuje, półwłóczek, itp.

- składniowa – tom i rozeznać nie rozeznał; ociec pojechali z moim ano do boru; lepszego to na całym świecie nie znaleźć; do wieczora mało daleko, itp.

 

Źródło

Wszystko to czyni z Chłopów dzieło uniwersalne, ujmujące sprawy i problemy ogólnoludzkie, istniejące zawsze i wszędzie. Powieść pokazuje człowieka w ogóle, mówi o wartości pracy i sile tradycji w jego życiu, o jego namiętnościach, cierpieniu i szczęściu. Ponadczasowość utworu i nadany mu kształt artystyczny najwyżej próby sprawiają, że powieść Reymonta wpisuje się w szereg najwybitniejszych dzieł literatury polskiej, uhonorowanych najwyższym laurem literackim - Nagrodą Nobla.

Wszystkie teksty na tej stronie są mego autorstwa.

Nie zezwalam na ich kopiowanie i publikowanie bez mojej zgody.