Poetyka "Zbrodni kary"

Utwór składa się z sześciu części i epilogu. Tekst ma zagęszczoną akcję, która rozgrywa się w ciągu 9 dni (nie licząc epilogu). Kompozycja jest zwarta, a opisywane wydarzenia o uporządkowanej chronologii pozostają w związku przyczynowo-skutkowym.

      W Zbrodni i Karze Dostojewski kunsztownie zespolił w spójną całość rozmaite wątki: społeczny, filozoficzny, psychologiczny, kryminalno-detektywistyczny. Obraz świata przedstawionego w tym utworze wyrasta z wiedzy pisarza na temat życia w XIX-wiecznym Petersburgu, nękanym poważnymi problemami społecznymi, a wynika z poetyki realizmu. Stąd bardzo drobiazgowe opisy wszelkich przestrzeni (zamkniętych – mieszkania, pokoje, traktiernie, podwórza i otwartych – place, ulice, zaułki), a także postaci. Opisy mają często charakter naturalistyczny: zachowując zasadę prawdopodobieństwa, Dostojewski stosuje fotograficzną dokładność, nie unika przy tym brzydkich, czasem odrażających i drastycznych szczegółów, a penetrowane przez niego zjawiska, rzeczy, realia - stają się niejednokrotnie znakiem ukrytych sensów.

     Zbrodnia i Kara jest przede wszystkim powieścią psychologiczną. Dostojewski dokonał w niej nowoczesnej, jak na współczesne mu czasy, analizy psychiki człowieka, którego osobowość popycha do zbrodni. Drobiazgowo ukazał jego życie wewnętrzne – wyobrażenia, przeżycia, obsesje, sposób odczuwania i reagowania na świat zewnętrzny. Przeanalizował też motywy postępowania postaci, rozważał czynniki zbrodni i argumentację, która ją wywołała. Wiele uwagi poświęcił autor również psychice bohaterów dalszoplanowych. Stąd znaczną część utworu zajmują opisy emocji i stanu psychicznego postaci, znajdujących się w określonych sytuacjach społecznych.  

Psychologizm Zbrodni i Kary sprzęga się z jej polifonicznością (wielogłosowością). Narrator nie jest wszechwiedzący, nie wypowiada kategorycznych opinii. Zamiast nich snuje przypuszczenia, a jego komentarz ograniczony jest do minimum. Brakuje też jednoznacznej oceny postaci. Istnieją tylko stanowiska zajmowane wobec siebie nawzajem przez bohaterów. To utrudnia identyfikowanie się odbiorcy i z narratorem, i z którymkolwiek z bohaterów. W zamian czytelnik wchłania różnorodne informacje, które umożliwiają mu uformowanie własnych opinii. Polifonię Zbrodni i Kary Dostojewski uzyskuje poprzez zastosowanie zróżnicowanych technik narracyjnych: przytacza rozważania postaci, ich monologi wewnętrzne, stosuje mowę pozornie zależną. Dochodzi wówczas nie tylko do rozmaitych polemik, ale też do sporów bohatera z samym sobą, do zadawania sobie pytań i odpowiadania na nie, do konfrontowania sprzecznych myśli i idei, do eksponowania konfliktu racji. Cennym składnikiem polifoniczności Zbrodni i Kary są również sny, omamy, halucynacje bohaterów (Raskolnikow, Swidrygajłow). One również powiązane są z ich egzystencjalnymi doświadczeniami: tak ściśle, że czytelnik czasem dość późno zauważa, iż ma do czynienia z rzeczywistością oniryczną. Sny i widzenia skutecznie uzupełniają portrety psychologiczne postaci.

Omówione techniki powodują, że powieść polifoniczna odkrywa przed czytelnikiem ukrytą sferę życia bohatera – system rozumowania, refleksje, sposób odczuwania, projekcje senne – i pozwala śledzić ich ewolucję. W Zbrodni i Karze przybiera ona kierunek ku dobru: jesteśmy świadkami procesu przezwyciężania zła, w trakcie którego zbrodnicza teoria ugina się pod siłą moralności najgłębszej i najsłuszniejszej, wynikającej z wiary. Wielogłosowość w powieści umożliwia pisarzowi przekaz tego procesu bez uproszczeń i nachalnego dydaktyzmu – co nadaje utworowi walor powieści wybitnej.

Wszystkie teksty na tej stronie są mego autorstwa.

Nie zezwalam na ich kopiowanie i publikowanie bez mojej zgody.