Zbrodnia i proces nawracania się, w powieści Fiodora Dostojewskiego

                Rodion Raskolnikow i jego droga do zbrodni

·    prezentacja postaci: przystojny i niezwykle urodziwy, 23-letni były student prawa, przybyły z prowincji do Petersburga. Żyje w nędzy, utrzymuje go matka. Wyróżnia się inteligencją, wiedzą, umiejętnością bystrej obserwacji otaczającego świata i analizy zjawisk. Ma poczucie własnej wartości, wyjątkowości, przypomina bohaterów romantycznych.

·     motywacja zabójstwa:

- materialna: rabunek – jako sposób wydobycia się ze skrajnej nędzy i możliwość rozpoczęcia nowego, niezależnego życia; perspektywa uwolnienia matki i siostry bohatera od ciężaru utrzymywania go - Raskolnikow często powołuje się (w monologach wewnętrznych, w zeznaniach procesowych) na ten rodzaj motywacji, choć - jak się okaże - w rzeczywistości będzie ona  grała rolę marginalną 

- filozoficzna – przyjęcie zasady podziału ludzi na niższych (kierowanych) i właściwych (kierujących) i uznanie prawa tych drugich do wolności poczynań i sumienia wobec drugich, łącznie z ich fizyczną eliminacją dla wyższych celów; przyjęcie prawa do decydowania o życiu jednostek szkodliwych społecznie

·    okoliczności sprzyjające podjęciu ostatecznej decyzji o zbrodni: brak perspektyw na zmianę skrajnie złej sytuacji materialnej bohatera; rozmowa między jednym ze studentów i młodym oficerem na temat odrażającej osobowości Alony Iwanowny; rozmowa między mieszczaninem, a Lizawietą, zapowiadająca możliwość zabicia Alony bez świadków; pogardliwe i krzywdzące potraktowanie Raskolnikowa przez lichwiarkę w przeddzień morderstwa; opuszczenie mieszkania sąsiadującego z mieszkaniem lichwiarki przez dotychczasowego lokatora; narzędzie zbrodni w zasięgu ręki.

·    realizacja planu: zabójstwo Alony komplikuje nadejście Lizawiety, która również musi zginąć, dodatkowe nieprzewidziane okoliczności utrudniają ucieczkę, Raskolnikow cudem opuszcza miejsce zbrodni, rabując niewielką część kosztowności przechowywanych przez lichwiarkę.

Zbrodniarz i jego droga do odkupienia grzechu

·    osobowość Rodiona: jest człowiekiem bardzo skomplikowanym i niejednoznacznym, zatem nie może być zatwardziałym, pospolitym zbrodniarzem - dobro toczy w nim walkę ze złem. Jego cechą jest też ogromna wrażliwość (dowiódł jej wielokrotnie) na krzywdę innych, co z czasem ułatwi mu zrozumienie tego, jakich krzywd wobec ludzi dopuścił się on sam. Wyalienowanie Rodiona oznacza z kolei konieczność dźwigania ciężaru zbrodni w osamotnieniu, to przyspieszy potrzebę uwolnienia się od niego w jedyny z możliwych sposób. Raskolnikow wyróżnia się również inteligencją, wymuszającą na nim ciągłe analizowanie jego zbrodni i teorii, która pchnęła go do niej – nie daje mu to absolutnej pewności co do jej słuszności (ostatni sen Raskolnikowa, o zagładzie ludzkości). Osobowość Raskolnikowa nie jest też pozbawiona wrażliwości moralnej: bezbłędnie ocenia on moralność osób ze swego otoczenia i ostatecznie okaże się zbyt przywiązany do wpojonych mu norm moralnych, by samemu wznieść się ponad nie - dlatego też będzie musiał ulec w końcu skrusze, dzięki której rozpocznie się jego zmartwychwstanie.

·         otoczenie: ma ogromny wpływ na proces nawracania się - bliscy Raskolnikowa, to ludzie niezwykle wartościowi i głęboko moralni. Niezależnie od okoliczności ofiarują mu miłość i wsparcie, jak matka (nie jest poinformowana o zbrodni syna, ale snuje domysły), siostra i Sonia. Zwłaszcza one (Sonia i Dunia) ofiarowują mu mądrą miłość, tzn. że nie próbują go chronić przed karą. Wiedzą, że jeśli on jej nie odbędzie, nie zazna spokoju, a droga do odkupienia grzechu będzie zamknięta. W tej miłości ogromne znaczenie ma wybaczenie – Rodion nie tylko odebrał życie dwóm kobietom, ale tą zbrodnią i swoim postępowaniem po niej krzywdził też najbliższych (izolował się, odmawiał pomocy, zamartwiał matkę i wywoływał przerażenie swoim stanem), mimo to oni mu wybaczyli. Szczególne przywiązanie, wsparcie, zrozumienie, przyjaźń i gotowość pomocy ofiarował Rodionowi także Razumichin. Raskolnikow spotykał się również z dowodami życzliwości ze strony osób mu obcych: np. Nastazja, dokarmiająca go w chwilach największego głodu, Porfiry Pietrowicz, który pozwala mu dojrzeć do samodzielnej decyzji o poddaniu się (tu kwestia złagodzenia kary). Otoczenie zawsze wpływa na człowieka i determinuje jego postępowanie w istotnym zakresie. Nie ma więc wątpliwości, że postawa bliskich Raskolnikowa znacząco przyczyniła się do procesu jego duchowego zdrowienia. 

·         miłość Soni i świat jej wartości: Sonia jest postacią, której przypisać należy największe zasługi dla zmartwychwstania Raskolnikowa. Znaczenie mają tu dwa czynniki: miłość dziewczyny do Rodiona oraz jej światopogląd i przejrzysty kodeks moralny. Raskolnikow prawdopodobnie nie uświadamiał sobie, jak bardzo potrzebował kobiecej miłości, dlatego też, kiedy otrzymał ją od Soni i przekonał się, jaką jest ta miłość, mógł traktować ją jak lekarstwo ratujące przed zagładą jego umęczoną duszę, ponieważ była to miłość w najczystszej postaci: bezwarunkowa, pełna oddania i poświęcenia, dozgonna, choć niezwykle trudna, najeżona przeszkodami. Kiedy Rodion upewnił się, jak bardzo Sonia go kocha, gdy jej miłość przebiła się przez mur jego zatwardziałej uczuciowości, nie mógł pozostawać wobec niej obojętny. Wzajemność, która się w nim obudziła, była punktem wyjścia do odnowy moralnej, nie tylko dlatego, że każda miłość wyzwala w człowieku dobro, ale też Raskolnikow uznał, że skoro pokochał Sonię, musi również przyjąć jej przekonania. A system wartości wyznawanych przez  nią jest prosty i klarowny. Sonia przywiązana jest do moralności chrześcijańskiej, wynikającej z jej głębokiej wiary prawosławnej. W życiu Soni nie ma miejsca na intelektualne spekulacje, rozumowe rozstrzygnięcia kwestii moralnych i uzurpowanie sobie prawa do konstruowania nowego kodeksu postępowania w świecie ludzi, ponieważ jej zdaniem, wyłącznym prawodawcą w tym zakresie jest Bóg, a ludzie powinni stosować się do prawd Bożych, w nich bowiem tkwi najwyższa mądrość. Jeśli złamało się je, należy ze skruchą przyznać się do winy, przebłagać wszystkich, których wykroczenie dotknęło (Boga, ziemię, ludzi) i przystąpić do odkupienia grzechu. Sonia uważa, że jeśli skrzywdziło się drugiego człowieka, to jednocześnie krzywdzi się siebie – zbrodnia niesie w sobie karę. Raskolnikow odstąpił od Boga, dlatego Bóg oddał go na pastwę szatana i cierpienia. Nie jest to jednak udręka bezcelowa: Przyjąć cierpienie i odkupić się przez nie – oto co trzeba powiedziała Sonia do Rodiona. Sonia jest wiarygodna, ponieważ sama również wzięła na siebie dobrowolne cierpienie: by ratować przed skrajnym głodem swoje rodzeństwo, została prostytutką. Będąc jawnogrzesznicą zachowała czystość swej duszy, ponieważ ta decyzja niosła jej nieustanne cierpienie i udrękę, a wynikała z troski o bliskich, nie siebie samą. Mogła porzucić swą hańbiącą profesję, gdy jej rodzeństwo po śmierci rodziców trafiło do domu opieki, a ona sama dostała szansę na rozpoczęcie nowego życia, dzięki finansowemu wsparciu Swidrygajłowa. Wolała jednak przyjąć na siebie kolejne dobrowolne cierpienie i  udać się na zesłanie razem z Raskolnikowem, bez pewności, że on ją kiedykolwiek pokocha i dostąpi moralnej odnowy. To czyni ją jedną z najpiękniejszych literackich postaci kobiecych.

Wszystkie teksty na tej stronie są mego autorstwa.

Nie zezwalam na ich kopiowanie i publikowanie bez mojej zgody.